(Παρασκευή 1.10.10)
Ένδειξη της ευνομίας και της ευημερίας ενός κράτους είναι η ικανοποίηση που αισθάνονται οι πολίτες για τις παρεχόμενες προς αυτούς υπηρεσίες, το υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο, η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η άψογη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Η ισότητα, η δικαιοσύνη, η ισονομία, η υπευθυνότητα, η διαφάνεια και η αίσθηση του κοινού συμφέροντος είναι οι βάσεις της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής.
Ένα τέτοιο κράτος είναι αυτονόητο ότι γίνεται πόλος έλξης πολλών, όπως συμβαίνει σήμερα με κάποιες ευρωπαϊκές χώρες και όπως συνέβαινε στην αρχαιότητα με πολλές δημοκρατικές πόλεις, μεταξύ των οποίων πρωτεύουσα θέση κατείχε η Αθήνα, αλλά και το βασίλειο της Σαλαμίνος της Κύπρου, όταν βασίλευε ο χαρακτηριζόμενος για την ανδρεία, τη σοφία και τη δικαιοσύνη του Ευαγόρας. Στην επικράτειά του, όπως μας πληροφορεί ο Ισοκράτης, «τῶν Ἐλλήνων πολλοὶ καὶ καλοὶ κἀγαθοὶ τὰς αὑτῶν πατρίδας ἀπολιπόντες ἦλθον…οἰκήσοντες, ἡγούμενοι κουφοτέραν και νομιμωτέραν εἶναι τὴν Εὐαγόρου βασιλείαν τῶν οἴκοι πολιτειῶν», άφηναν δηλαδή την πατρίδα τους και πήγαιναν να ζήσουν στην Κύπρο, επειδή θεωρούσαν ότι εκεί η εξουσία ήταν πιο ήπια και πιο δίκαιη από ό,τι στη δική τους πατρίδα! Κυβερνούσε με τόση φιλανθρωπία την πόλη, ώστε όσοι έφταναν εκεί ζήλευαν όχι τον Ευαγόρα, αλλά τους υπηκόους του!
Παρόμοια και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό συνέβαινε με την Αθήνα, την Ελλάδος παίδευσιν, όπου, ως γνωστόν, επεδίωκαν να έλθουν και να διδάξουν οι μεγαλύτεροι πνευματικοί άνδρες της εποχής.
Οι άρχοντες πρώτιστο μέλημα οφείλουν να έχουν την υπηρεσία του λαού και όχι το προσωπικό συμφέρον. Η εξουσία, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και πάλι ο Ισοκράτης, «τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων μέγιστόν ἐστι καὶ πλείστης προνοίας δεόμενον».
Με το πρόβλημα αυτό, δηλαδή του αρίστου πολιτεύματος που μπορεί να εξασφαλίσει την ευδαιμονία των πολιτών, ασχολήθηκαν μεγάλοι φιλόσοφοι της αρχαιότητος, όπως π.χ. ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες της ευνομίας και της ευημερίας είναι το ήθος των αρχόντων.
Ο «τῶι ὄντι ἀληθινὸς ἄρχων οὐ πέφυκε τὸ αὑτῶι συμφέρον σκοπεῖσθαι ἀλλὰ τὸ τῶι ἀρχομένῳ», δηλαδή, όπως λέει ο Πλάτων, ο πραγματικός ηγέτης από τη φύση του δεν επιδιώκει το δικό του συμφέρον, αλλά το συμφέρον των αρχομένων. Και, όπως τόνισε ένας άλλος μεγάλος διδάσκαλος και φιλόσοφος, ο Πυθαγόρας, είναι αδύνατο μια οικία ή μια πόλη να διοικηθεί, να κυβερνηθεί, σωστά, αν δεν υπάρχει ο «αληθινός άρχων», ο πραγματικός δηλαδή ηγέτης, και αν δεν συμπράξουν προς την ιδια κατεύθυνση άρχοντες και αρχόμενοι.
Οι «ἀγαθοί», δηλαδή όσοι είναι ενάρετοι και σοφοί, «οὔτε χρημάτων ἕνεκα ἐθέλουσιν ἄρχειν οὔτε τιμῆς», ούτε από φιλοχρηματία ούτε από φιλοδοξία επιδιώκουν την εξουσία, επειδή δεν θέλουν να αποκαλούνται «μισθωτοί» παίρνοντας μισθό για την εξουσία που ασκούν ούτε κλέφτες παίρνοντας κρυφά όσο βρίσκονται στην εξουσία, ούτε βέβαια θέλουν τις τιμές, αφού δεν είναι φιλόδοξοι (Πλάτων).
Γι’ αυτό τον λόγο, οι «αγαθοί» θα πρέπει να υποχρεώνονται να αναλαμβάνουν την εξουσία, επειδή είναι πραγματικά βαρύ και δυσβάστακτο «τὸ ὑπὸ πονηροτέρου ἄρχεσθαι»! Επιπλέον, σε μια πόλη/χώρα με ενάρετους και χρηστούς πολίτες, θα ήταν περιμάχητο το να μην αναλαμβάνει κανείς την εξουσία, όπως σήμερα είναι περιμάχητο το να πάρει κανείς την εξουσία!
Σε ένα λόγο που απευθύνει ο Ισοκράτης προς τον Νικοκλή, τον γιό του Ευαγόρα, δίνει κάποιες διαχρονικές συμβουλές για την άσκηση της εξουσίας, μεταξύ των οποίων και οι ακόλουθες.
Έργο του άρχοντος είναι να διαφυλάττει την ευημερία του κράτους και, αν αυτό βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση, να το απαλλάττει από αυτήν, καθώς και να προσπαθεί να μετατρέψει το κράτος του από ασήμαντο σε σημαντικό. Χάριν αυτού του γενικού σκοπού πρέπει να λαμβάνονται όλες οι επιμέρους καθημερινές αποφάσεις.
Δεν πρέπει, επομένως, να είναι ράθυμοι και αμελείς οι άρχοντες, αλλά να επιδιώκουν, πώς να είναι φρονιμώτεροι και σοφώτεροι. Απαιτείται ακόμη να εξετάζουν με μεγάλη επιμέλεια τους λόγους και τις πράξεις τους, ώστε να αποφεύγουν όσο το δυνατόν τα σφάλματα. Εϊναι αποδεδειγμένο ότι η άσκηση της εξουσίας είναι ανάλογη με το χαρακτήρα και την παιδεία τους!
Χρήσιμο είναι να περιβάλλεται από ανθρώπους που διακρίνονται για τη φρονιμάδα και τη σοφία τους και όχι από κόλακες. Οι πρώτοι θα συμβουλεύσουν τα ωφέλιμα, ενώ οι δεύτεροι για να είναι ευχάριστοι!
Πρέπει να είναι φιλάνθρωπος και φιλόπολις! Μόνη φροντίδα του πρέπει να είναι η ευημερία και η ασφάλεια των πολιτών και του κράτους. Όποιο πολιτικό σύστημα εξυπηρετεί καλύτερα τον λαό, αυτό διατηρείται περισσότερο χρόνο.
Χαρακτηριστικά στοιχεία ενός καλού πολιτεύματος είναι, όταν αναλαμβάνουν τα διάφορα αξιώματα οι άριστοι, και όταν ο όχλος δεν συμπεριφέρεται αλαζονικά και υβριστικά, αλλά και όταν δεν γίνεται ανεκτό να εξευτελίζεται.
Στην επιλογή των συμβούλων να προτιμώνται οι συνετοί και οι διορατικοί, επειδή, όπως παρατηρεί και ο Δημόκριτος, «τὰ πλεῖστα ἐν βίῳ εὐξύνετος ὀξυδερκείη κατιθύνει», δηλαδή τα περισσότερα ζητήματα στη ζωή εξαρτώνται από την οξυδέρκεια που συνοδεύεται από εξαιρετική σύνεση.
Οι νόμοι θα πρέπει να είναι δίκαιοι και συμφέροντες και σαφείς, να μην περιέχουν αντιφάσεις, ώστε να είναι η απονομή της δικαιοσύνης σύντομη, αναμφισβήτητη και συνεπής.
Πάντοτε ο άρχων πρέπει να προτιμά την αλήθεια και ο λόγος του να εμπνέει περισσότερη βεβαιότητα και εμπιστοσύνη από τους όρκους των άλλων. «Ἀληθόμυθον χρὴ εἶναι, οὐ πολύλογον», όπως συμβουλεύει ο Δημόκριτος. Δεν πρέπει να αποδεικνύονται, όταν αναλαμβάνουν την εξουσία, «κίβδηλοι καὶ ἀγαθοφανέες», που με τα λόγια υπόσχονται τα πάντα, ενώ στην πραγματικότητα τίποτα δεν κάνουν ή κάνουν τα αντίθετα από αυτά που υπόσχονται.
Η συμπεριφορά και το ήθος των αρχόντων είναι καθοριστικό για τον τρόπο που οι πολίτες θα συμπεριφερθούν, επειδή «τὸ τῆς πόλεως ὅλης ἦθος ὁμοιοῦται τοῖς ἄρχουσιν».
Ύψιστο ρόλο στη διαμόρφωση του ήθους των αρχόντων και των πολιτών αναμφισβήτητα παίζει η παιδεία. Ορθή παιδεία είναι «ἡ πρὸς ἀρετὴν ἐκ παίδων παιδεία, ποιοῦσα ἐπιθυμητήν τε και ἐραστὴν τοῦ πολίτην γενέσθαι τέλεον, ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι ἐπιστάμενον μετὰ δίκης» (Πλάτων), αυτή δηλαδή που από μικρά παιδιά αποβλέπει στην αρετή και η οποία παιδεία καθιστά επιθυμητή την αρετή και πολύ περισσότερο δημιουργεί στα παιδιά έναν έρωτα να γίνουν τέλειοι πολίτες, που γνωρίζουν να άρχουν και να άρχονται με δικαιοσύνη.
Θα ήταν παράλειψη, αν δεν συμπεριλαμβάναμε τις απόψεις του Πυθαγόρα, του μεγάλου αυτού μύστη, πειραματικού, φυσικού, μαθηματικού και κοινωνικού αναμορφωτή, τις οποίες εξέθεσε στον λόγο του προς την ολομέλεια της Συγκλήτου του Κρότωνος.
Οι ηγέτες πρέπει να κατανοούν ότι πήραν τη διακυβέρνηση της χώρας από τους πολίτες σαν παρακαταθήκη και ότι πρέπει να τη διαχειρίζονται σαν δημόσιοι επίτροποι, με τέτοιον τρόπο ώστε να μεταβιβάζουν τη χώρα στις μελλοντικές γενιές αυξημένη σε αξία, και να δίνουν απολογισμό ότι διεκπεραίωσαν με τιμιότητα την παρακαταθήκη αυτή.
Πρώτη προϋπόθεση μια καλής διακυβερνήσεως είναι η δικαιοσύνη. Είναι, ωστόσο, δύσκολο να αποδώσει δικαιοσύνην ένας άρχων, αν αυτος ο ίδιος δεν είναι άνθρωπος δικαιοσύνης, ακεραίου χαρακτήρος και φιλαλήθης. Ο ηγέτης επομένως πρέπει να είναι σεμνός και ενάρετος τόσο στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, όσο και στη δημόσια, παρέχοντας πρότυπο υποδειγματικής ζωής.
Δικαιοσύνη όμως χωρίς ισότητα είναι αδύνατη. Γι’ αυτό οι κυβερνώντες θα πρέπει να είναι ίσοι σε όλα με τους πολίτες. Η ψυχή των πολιτειών είναι η ισότητα των πολιτών!
Επειδή το κράτος δεν είναι παρά μεγέθυνση του οίκου και επειδή η οικονομία των οικιακών υποθέσεων έχει τις ίδιες αρχές που έχει η οικονομία της πολιτείας, είναι επόμενο ότι η τρίτη αρχή για καλή διακυβέρνηση είναι η οικονομία, η σωστή δηλαδή διαχείριση των οικονομικών του κράτους.
Σε στενή συνάρτηση με αυτό είναι η οικονομική κατάσταση και η διαχείρισή της από τους κυβερνώντες, η οποία πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να μην προκαλεί τους συμπολίτες του και συγχρόνως να είναι παράδειγμα γι’ αυτούς.
Η καλύτερα κυβενωμένη πολιτεία και η πιο σταθερή είναι εκείνη στην οποία κανένας δεν είναι πολύ πλούσιος και κανένας πολύ φτωχός, δηλαδή όταν η οικονομικά μεσαία τάξη είναι η πολυπληθέστερη.
Σε μια ευνομουμένη πολιτεία η ισονομία, η επιβολή του νόμου και η πολιτική αγωγή είναι επίσης προϋποθέσεις καλής διακυβερνήσεως και πολιτικής σταθερότητας. Πρώτοι οι άρχοντες οφείλουν να δίνουν το παράδειγμα υποταγής στους νόμους, πλήρους αμεροληψίας και τιμωρίας των παραβατών, χωρίς προσπάθεια συγκάλυψής τους.
Είναι κωμωδία, όταν οι άρχοντες τιμωρούν άλλους για διάφορες παραβάσεις, τις οποίες ώστόσο και οι ίδιοι διαπράττουν ατιμωρητί!
Χρήσιμοι και απαραίτητοι οι νόμοι! Ωστόσο, όπως σημειώνει ο μεγάλος φιλόσοφος, ο Πυθαγόρας, όταν οι άνθρωποι πειθαναγκάζονται να είναι ηθικοί και τίμιοι, οι άνθρωποι δεν είναι πλέον κατάλληλοι για ελευθερία, διότι η αρετή αυτή καθ’ εαυτήν πρέπει να είναι ο μόνος αναγκαίος νόμος, επειδή αυτή καθ’ εαυτήν είναι ο ύψιστος φυσικός νόμος!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου