(Παρασκευή 16 Απριλίου 2010)
Σε προηγούμενο άρθρο μας είχαμε μιλήσει για την ευκαιρία που παρουσιάζεται σήμερα, λόγω της παντοειδούς κρίσεως στην οποία βρίσκεται η πατρίδα μας και της χρεωκοπίας του πολιτικού συστήματος, για επανίδρυση ενός ευνομημένου και ευημερούντος δημοκρατικού κράτους δικαίου.
Οι προϋποθέσεις για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι η πολιτική βούληση και η σύμπραξη των πολιτικών κομμάτων, αν όχι όλων τουλάχιστον του κυβερνώντος κόμματος και της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, δύο είναι οι κρηπίδες πάνω στις οποίες είναι δυνατόν να θεμελιωθεί και να επιτευχθεί η ευημερία όλων των πολιτών, πρώτον, ο ορθός καθορισμός του επιδιωκόμενου σκοπού της πολιτείας και του επιδιωκόμενου αποτελέσματος των πράξεων και, δεύτερο, η ανεύρεση κάθε φορά εκείνων των πράξεων που οδηγούν προς την επίτευξη του σκοπού και του στόχου που τέθηκε. Αν ο ένας ή και οι δύο αυτοί παράγοντες τεθούν λανθασμένα από την αρχή, τότε είναι αδύνατο να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος στόχος. Σκοπός βέβαια ενός δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ευημερία των πολιτών, το εὖ ζῆν. Επομένως, κάθε πολιτική απόφαση και πράξη είναι ευνόητο ότι θα πρέπει να υπηρετεί αυτό τον στόχο.
Συνεπάγεται ότι αρχόμενοι και άρχοντες, για να είναι ικανοί να αντιμετωπίζουν και τα δύο αυτά ορθά, πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι. Τρία είναι, σύμφωνα με τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, αυτά τα οποία συμβάλλουν στη διαμόρφωση του ήθους των πολιτών, η φύσις, το έθος και ο λόγος. Η φύσις είναι αυτή που «δίνει» στον κάθε άνθρωπο ένα συγκεκριμένο ποιόν το οποίο αναφέρεται τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή και το πνεύμα. Από τη φύση του όμως ο άνθρωπος φέρει έμφυτα στοιχεία του χαρακτήρα του που είναι επαμφοτερίζοντα, δηλαδή που μπορούν ανάλογα με το έθος, δηλαδή τον εθισμό, που δημιουργείται από το πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον και την παιδεία, να εξελιχθούν αρνητικά ή θετικά. Στην κορυφή όμως βρίσκεται ό λόγος, δηλαδή ο ορθός λόγος, η λογική, ένα ιδιάζον χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Με τη λογική ό άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να υπερβεί τη φύση του και τον εθισμό και να ενεργεί αντίθετα από αυτά, όταν πείθεται ότι είναι καλύτερα να ενεργεί με αυτό τον τρόπο.
Έργο της λογικής και γενικότερα της παιδείας είναι το να εθισθεί ένα άτομο να ενεργεί με βάση αυτό που είναι ή θεωρεί ότι είναι καλύτερο και συμφερώτερο. Και επειδή ο κάθε πολίτης πρωτίστως θα πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του μόριο του συνόλου στο οποίο ανήκει, είναι απαραίτητο τουλάχιστον η βασική παιδεία, η οποία προσφέρεται για να διαμορφώσει το ήθος του, να είναι κοινή για όλους. Είναι κοινώς παραδεκτό από όλη την οικουμένη και διαχρονικά αποδεδειγμένο ότι η αρχαιοελληνική γραμματεία εμπεριέχει όλα εκείνα τα ηθοπλαστικά στοιχεία και τις ακατάλυτες αξίες και αρχές, οι οποίες μπορούν να διαμορφώσουν ελεύθερους και σκεπτόμενους πολίτες γαλουχημένους με τις πανανθρώπινες αξίες της δημοκρατίας, την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη.
Αν θέλουμε, συνεπώς, ως λαός να απαλλαγούμε οριστικά από τα αρνητικά και καταστροφικά φαινόμενα της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ζωής και κοινωνίας, όπως είναι η οικονομική και πνευματική εξαθλίωση, το πρώτιστο μέλημά μας θα πρέπει να είναι η ριζική αναμόρφωση της προσφερομένης στους νέους μας παιδεία. Απαλλαγμένοι από ιδεοληψίες του παρελθόντος και του παρόντος θα πρέπει όλοι να συμβάλουμε, αφού πρώτα καθορίσουμε τι είδους πολίτες και ανθρώπους θέλουμε να διαπλάσουμε στον σύγχρονο κόσμο, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι, οι οποίοι δεν πρέπει να είναι άλλοι από τη δημιουργία ατόμων ελευθέρων, δημοκρατικών και υπευθύνων με συναίσθηση των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων τους, αλλά συγχρόνως άριστα καταρτισμένων στους σύγχρονους τομείς της επιστήμης. Παράλληλα όμως θα πρέπει να εμπεδωθεί σε αυτούς η συνείδηση ότι ως άτομα είναι μόρια του συνόλου, του έθνους και του λαού, και ότι ιεραρχικά προηγείται το συμφέρον του συνόλου και όχι του ατόμου.
Για την επίτευξη του σκοπού της ιδρύσεως του κράτους, ο οποίος, όπως είπαμε, είναι το εὖ ζῆν των πολιτών, προϋπόθεση είναι ένα άριστο πολίτευμα, το οποίο, για να λειτουργήσει σωστά, προϋποθέτει υψηλό μορφωτικό επίπεδο τόσο των αρχομένων όσο και των αρχόντων.
Σε ένα ευνομούμενο κράτος δικαίου τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα είναι απολύτως σεβαστά και προστατευόμενα.
Η ατομική ελευθερία στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο είναι απόλυτη, εφόσον βέβαια δεν προσκρούει στα ατομικά δικαιώματα των άλλων και στους νόμους του κράτους.
Η ισότητα είναι επίσης απόλυτη. Και ισότητα σημαίνει ισονομία, δηλαδή μπροστά στον νόμο όλοι οι πολίτες είναι ίσοι. Ισότητα σημαίνει επίσης σε ένα σύγχρονο κράτος αξιοκρατία και όχι ευνοιοκρατία, ο καθένας ανάλογα με την αξία και τα προσόντα του. Ισότητα σημαίνει επίσης ίση μεταχείριση των πολιτών ανάλογα με τα προσόντα και την ευθύνη τους. Δεν νοείται εξαιρετική μεταχείριση κάποιων υπαλλήλων, όπως συμβαίνει σήμερα, ούτε βέβαια η ύπαρξη προνομίων, όπως π.χ. των βουλευτών ή των δικαστικών ή άλλων υπαλλήλων. Ισότητα σημαίνει ότι όλοι οι πολίτες έχουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις έναντι του κράτους.
Πρότυπο και πάλι η αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία. Όπως διακήρυττε ο Περικλής, σε μια πραγματική δημοκρατία «όλοι είναι ίσοι απέναντι στους νόμους στις ιδιωτικές τους διαφορές, ενώ ως προς τη θέση τους στο δημόσιο βίο ο καθένας προτιμάται στα δημόσια αξιώματα ανάλογα με τον τομέα στον οποίο ευδοκιμεί και ανάλογα με την αξία του και όχι από κάποιο άλλο πλεονέκτημα [όπως π.χ. η κοινωνική τάξη και ο πλούτος]. Και ο φτωχός δεν αποκλείεται λόγω της κοινωνικής του ασημότητας από τα δημόσια αξιώματα, εφόσον έχει τη δυνατότητα να κάνει κάτι καλό στην πόλη.
Ζούμε ως ελεύθεροι άνθρωποι στο δημόσιο βίο, αλλά και στον ιδιωτικό μας βίο είμαστε απαλλαγμένοι στις μεταξύ μας σχέσεις από την φιλυποψία και χωρίς να οργιζόμαστε εναντίον του γείτονά μας, αν κάνει κάτι που του αρέσει, ούτε δείχνουμε δυσανασχετημένοι με την έκφραση του προσώπου μας, που έστω και αν δεν βλάπτει, είναι ωστόσο ενοχλητική. Ενώ λοιπόν στις μεταξύ μας σχέσεις είμαστε ανεκτικοί, αναφορικά με το δημόσιο βίο δεν παρανομούμε από σεβασμό κυρίως και υπακούμε στους εκάστοτε άρχοντες και στους νόμους, και προπαντός σε εκείνους τους νόμους που έχουν θεσπισθεί επ’ ωφελεία των αδικουμένων και σ’ αυτούς που μολονότι είναι άγραφοι η παράβασή τους συνεπάγεται αναμφισβήτητη ντροπή».
Δεν μπορεί να υπάρξει ευνομία χωρίς σεβασμό και υπακοή στους νόμους. Είναι από τα παράδοξα της πολιτικής ζωής του τόπου, όταν με μεγάλη ευκολία πολιτικά κόμματα εξωθούν τους πολίτες να παραβούν τους νόμους του κράτους και όταν οι πολίτες ενεργούν αντίθετα με αυτούς. Όπως παρατηρεί ο Ηράκλειτος «μάχεσθαι χρὴ τὸν δῆμον ὑπὲρ τοῦ νόμου ὅκωσπερ τείχεος», δηλαδή ο λαός έχει χρέος να υπερασπίζεται τους νόμους, όπως ακριβώς υπερασπίζεται τα τείχη της πόλεώς του. Ο νόμος και το δίκαιο είναι τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής.
Το παράδειγμα της υποταγής στους νόμους θα πρέπει να το δίνουν πρωτίστως οι άρχοντες. Αυτό που συμβαίνει σήμερα με τον περιβόητο νόμο περί ασυλίας των βουλευτών και της ευθύνης των υπουργών κάθε άλλο παρά συμβάλλει στον σεβασμό των νόμων και τη συμμορφωση με αυτούς των πολιτών. Η αμερόληπτη και η αποφασιστική επιβολή του νόμου είναι επίσης απαραίτητη προϋπόθεση μια καλής διακυβέρνησης. Το να ψηφίζονται νόμοι και να μην εφαρμόζονται είναι ό,τι χειρότερο για ένα κράτος.
Η ισότιμη συμμετοχή των πολλών στην άσκηση της εξουσίας και όχι ο περιορισμός της στους ολίγους, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό σήμερα, λόγω του νεποτισμού και της κομματοκρατίας, είναι το κύριο χαρακτηριστικό της δημοκρατίας, δηλαδή του πολιτικού συστήματος, όπου την εξουσία έχουν οι πολλοί, ο λαός. Διαφορετικά, το σύστημα καταλήγει να ονομάζεται μεν δημοκρατία, στην ουσία όμως να είναι ολιγαρχία, «λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὀλιγαρχία», όπως θα έλεγε ο Θουκυδίδης. Ακόμη δε χειρότερα, όταν καταλήγει να είναι «ἔργῳ ἑνὸς ἀνδρὸς ἀρχή», όπως δυστυχώς συμβαίνει σήμερα με το πρωθυπουργικοκεντρικό σύστημα, όπου ο εκάστοτε πρωθυπουργός είναι στην ουσία απόλυτος μονάρχης.
Όπως έλεγε ο Πυθαγόρας απευθυνόμενος στη Σύγκλητο του Κρότωνα, οι ηγέτες «είναι ανάγκη να κατανοούν ότι παρέλαβαν τη χώρα σαν παρακαταθήκη από το πλήθος των πολιτών…και όχι μόνον να την μεταβιβάζουν στις μελλοντικές γενιές αυξημένη σε αξία, αλλά και να δίνουν απολογισμό…μιας παρακαταθήκης που διεκπεραίωσαν με τιμιότητα. Η πρώτη λοιπόν απαίτηση για μια καλή κυβέρνηση είναι η δικαιοσύνη. Καλή κυβέρνηση είναι, αν οι κυβερνώντες είναι ίσοι με τους πολίτες σε όλα γενικά και αν τους ξεπερνούν μόνο στη δικαιοσύνη». Η ψυχή της πολιτείας είναι η ισότητα των πολιτών.
Το ήθος του άρχοντος είναι επίσης σημαντικός παράγοντας καλής διακυβέρνησης, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα. Επομένως, σε αυτό βρίσκεται σε ομοφωνία με την πρακτική της «δοκιμασίας» των αρχόντων που εφαρμοζόταν στην αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία. Ο ηγέτης θα πρέπει να είναι δίκαιος, ακεραίου χαρακτήρος, καλός οικογενειάρχης, φιλαλήθης, σεμνός και ενάρετος στην ιδιωτική του ζωή και καλός διαχειριστής των οικιακών υποθέσεων. Ο ιδιωτικός βίος του άρχοντος είναι επόμενο να συνάδει με την άσκηση της δημοσίας υπηρεσίας του.
Η οικονομία είναι η δεύτερη αρχή για καλή διακυβέρνηση. Το κράτος είναι ο οίκος σε μεγέθυνση και επομένως ισχύουν οι ίδιες οικονομικές αρχές μεταξύ τους. Η ετυμολογία της λέξεως, οἶκος+νέμω/νέμομαι, οἶκον νέμειν/νέμεσθαι, σημαίνει αρχικά «διοικώ, διαχειρίζομαι τα του οίκου μου». Η πολυτέλεια είναι καταστρεπτική και για τους οίκους και για τα κράτη, και, όπως αναφέρει ο Ξενοφών, που φαίνεται να είναι ο εισηγητής της οικονομικής επιστήμης, όταν τα έξοδα είναι περισσότερα από τα έσοδα, το αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι η χρεωκοπία και η καταστροφή του οίκου.
Η καλύτερα κυβερνωμένη πολιτεία και η πιο σταθερή, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα και τον Αριστοτέλη, είναι εκείνη στην οποία η μεσαία τάξη είναι η πιο πολυπληθής. Αν υπάρχουν πολύ πλούσιοι και πολύ φτωχοί και η μεσαία τάξη είναι αδύνατη, τότε δεν υπηρετείται σωστά ο σκοπός της δημοκρατίας, ο οποίος είναι η ευημερία του συνόλου.
Συνεπώς, το πολιτικό σύστημα και η οργάνωση του κράτους, ο τρόπος άσκησης της εξουσίας, το εκλογικό σύστημα, η νομή της εξουσίας, η απόλυτη διάκριση των εξουσιών (της εκτελεστικής, της δικαστικής και της νομοθετικής), η ουσιαστική συμμετοχή του λαού στις αποφάσεις, ο ουσιαστικός έλεγχος της διαχείρισης της εξουσίας από τους άρχοντες (πόθεν έσχες), το υψηλό αίσθημα ευθύνης, η υψηλή μορφωτική στάθμη του λαού, το ποιόν των αρχόντων, η άριστη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, η ισότητα και η ισονομία, η δικαιοσύνη, η διαφάνεια και η αξιοκρατία, ο σεβασμός στους νόμους και η αμερόληπτη εφαρμογή τους, η ισορροπία μεταξύ λόγων και πράξεων, είναι θεμελιακές προϋποθέσεις για την ευνομία, την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη, και γενικότερα για την επιτευξη του στόχου της ευημερίας των πολιτών.
Σε επόμενο άρθρο μας θα επανέλθουμε στο σημαντικό θέμα του πολιτικού συστήματος και της οργάνωσης του κράτους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου