Ευκαιρία ΤΩΡΑ για επανίδρυση του Κράτους!

( Τετάρτη 31 Μαρτίου 2010)

Η σημερινή κρίση όχι μόνο στην οικονομία, αλλά και σε όλους τους άλλους τομείς της κοινωνίας μας, όπως είναι η άσκηση της πολιτικής εξουσίας σε όλες τις μορφές της, η δημόσια υπηρεσία, η παιδεία, η υγεία, η απονομή της δικαιοσύνης, το ασφαλιστικό σύστημα, η ασφάλεια της ζωής και της περιουσίας των πολιτών, η τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα, η οικονομική ανισότητα και κοινωνική περιθωριοποίηση, τα ναρκωτικά, η υπογεννητικότητα, η ανεξέλεγκτη μετανάστευση κ.ά., είναι συγχρόνως και μια μεγάλη ευκαιρία για τη σημερινή κυβέρνηση, αλλά και την αξιωματική αντιπολίτευση και γενικότερα για τον πολιτικό κόσμο της χώρας μας και τον λαό, για μεγάλες και ριζικές αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, μια μεγάλη ευκαιρία για την ουσιαστική «επανίδρυση του κράτους», ενός κράτους  δικαίου.

Απαιτείται βέβαια ένα νέο όραμα που θα εμπνεύσει τόσο τους πολιτικούς όσο και τους πολίτες, καθώς και αποφασιστικότητα για την υλοποίησή του. Το νέο αυτό όραμα θα πρέπει να ξαναδώσει την αξιοπρέπεια και την περηφάνεια στον έλληνα πολίτη, τόσο για τη μακραίωνη ιστορική του διαδρομή, όσο και για τη μεγάλη, ανεπανάληπτη, συνεισφορά του έθνους μας στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Για την πραγμάτωση αυτού του οράματος απαιτείται πρωτίστως υψίστου επιπέδου παιδεία, τόσο στο θεωρητικό ανθρωπιστικό πεδίο, όσο και στο τεχνολογικό. 

Λαϊκισμός και μετριότητα δεν χωράνε σε ένα τέτοιο όραμα. Η πραγματική παιδεία απαιτεί μόχθο. Θα πρέπει να απαλλαγεί ό έλληνας μαθητής και ο έλληνας πολίτης από την αντίληψη ότι όσο πιο εύκολο τόσο το καλύτερο. 

Δεν υπάρχει παράδειγμα στην ιστορία της ανθρωπότητος μεγάλου ανδρός, φιλοσόφου ή επιστήμονα ή καλλιτέχνη ή συγγραφέα, που δεν μόχθησε πολύ για να αποκτήσει την απαραίτητη γνώση. «αν αφήσει κανείς τα παιδιά ελεύθερα, ώστε να μη μοχθούν, ούτε γράμματα θα μάθουν ούτε μουσική ούτε κάποιο αθλητικό αγώνισμα ούτε βέβαια αυτό που περισσότερο από το κάθε τι εμπερικλείει την αρετή, δηλ. την αιδώ («μὴ πονεῖν παῖδες ἀνιέντες οὔτε γράμματ’ ἄν μάθοιεν οὔτε μουσικὴν οὔτε ἀγωνίην οὐδ’ ὅπερ μάλιστα τὴν ἀρετὴν συνέχει, τὸ αἰδεῖσθαι» Δημόκριτος). 

Η αιδώς, μια πολυσήμαντη λέξη που αναφέρεται στην εντροπή για κάτι ανάρμοστο που διαπράττει κανείς, στον σεβασμό προς τους άλλους, αλλά και τον αυτοσεβασμό. Ένα στοιχείο του χαρακτήρα που σήμερα ιδιαίτερα στην κοινωνία μας τείνει να εκλείψει.

Η ριζική αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος, των μεθόδων διδασκαλίας, της διδακτέας ύλης και των διδακτικών βιβλίων, καθώς και της υλικοτεχνικής υποδομής, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή εκπλήρωση του πολιτικού οράματος της ανύψωσης του μορφωτικού και του βιοτικού επιπέδου του λαού.

Στόχος ενός τέτοιους εκπαιδευτικού προγραμματισμού θα πρέπει να είναι η κατάκτηση της γνώσης στους σημερινούς επιστημονικούς κλάδους, καθώς και η διαμόρφωση του ήθους των πολιτών.

Ο αποφασιστικός ρόλος της οικογένειας και του σχολείου, ιδιαίτερα στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό, αλλά και στις επόμενες βαθμίδες της εκπαίδευσης, είναι απολύτως αναγκαίο να βρεί τη συμπαράσταση και την υποστήριξη της πολιτείας. Ο επαναπροσδιορισμός των αξιών στη σημερινή και τη μελλοντική κοινωνία είναι προϋπόθεση για την ευημερία, αλλά και την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή.

Η φιλοχρηματία, η διαφθορά, η αδιαφάνεια, η αναξιοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις, η αναντιστοιχία λόγων και έργων, η υποκρισία, η αναλγησία και η σκληρότητα, η βία και η ασυδοσία, η έλλειψη της συνείδησης του ανήκειν στο σύνολο με τον υπερτονισμό του εγώ και την συνεπείᾳ αυτού αδιαφορία για τους άλλους, η αντίληψη ότι έχει κανείς μόνο δικαιώματα και όχι υποχρεώσεις, ο εκφυλισμός των ηθών, η κατάχρηση από τα ΜΜΕ της δυνατότητας που τους παρέχεται για ψυχαγωγία και ενημέρωση, η αφιλοπατρία που εκδηλώνεται με κάθε τρόπο, δεν έχουν και δεν πρέπει να έχουν θέση στο νέο αυτό όραμα για την Ελλάδα.

Η αξιοπρέπεια, η ειλικρίνεια, η περηφάνεια του ότι ανήκει κανείς στο ελληνικό έθνος, ο σεβασμός της γλωσσικής μας κληρονομιάς, η ουσιαστική γνωριμία με τα κλασσικά έργα του πολιτισμού μας, ελλληνικού και χριστιανικού, η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, ώστε να μην παρασύρεται κανείς από τις οποιεσδήποτε κοσμοθεωρητικές Σειρήνες, η καλλιέργεια της ψυχής και του νού και η διαμόρφωση του χαρακτήρα σύμφωνα με τις αξίες του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, την ελευθερία, τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη, την ισότητα, τον διάλογο, την ηθική, τον σεβασμό των άλλων, την υπευθυνότητα, τη φιλία και την ομόνοια, την αλληλεγγύη, το σεβασμό στους νόμους της πολιτείας, το μέτρο, και τέλος την ευγενή άμιλλα στον παγκόσμιο στίβο της οικονομίας και του πνεύματος, θα πρέπει να είναι τα συστατικά στοιχεία του  νέου αυτού οράματος.

Η ευδαιμονία είναι βέβαια ο σκοπός της πολιτικής οργάνωσης του ανθρώπου. Το κράτος δεν υφίσταται «του ζῆν μόνον ἕνεκεν, ἀλλὰ μᾶλλον τοῦ εὖ ζῆν», όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του, και χωρίς αρετή και φρόνηση είναι αδύνατο να υπάρξει, έστω και αν από «εὐτυχίαν», δηλαδή από καλή τύχη, κατέχει ο άνθρωπος τα εξωτερικά αγαθά, όπως π.χ. τον πλούτο. Δίκαιος, ωστόσο, και σώφρων δεν γίνεται κανείς  «ἀπὀ ταὐτομάτου» και «ἀπό τύχης», αλλά με την παιδεία και την ατομική προσπάθεια και ευθύνη. 

Όπως διακήρυσσε και ο Πυθαγόρας, οι άνθρωποι ευδαιμονούν «ὅταν ἀγαθὴ ψυχὴ προσγένηται, [διαφορερικά}μηδέποτε δ’ ἠρεμεῖν μηδὲ τὸν αὐτὸν ῥόον κρατεῖν» (αλλιώς δεν βρίσκουν ηρεμία και ποτέ τους δεν ακολουθούν τον ίδιο δρόμο), ή όπως δηλώνει ο Δημόκριτος, «οὔτε σώμασιν οὔτε χρήμασιν εὐδαιμονοῦσιν ἄνθρωποι, ἀλλ’ ὀρθοφροσύνῃ καὶ πολυφροσύνῃ» (οι  άνθρωποι δεν βρίσκουν την  ευτυχία ούτε στο σώμα ούτε στο χρήμα, αλλά στην ευθυκρισία και την πολλή σύνεση).

Παράλληλα, ο σπουδαίος νομοθέτης θα πρέπει, έχοντας υπόψη του τους πολίτες, να αποσκοπεί «ζωῆς ἀγαθῆς πῶς μεθέξουσι» και «τῆς ἐνδεχομένης αὐτοῖς εὐδαιμονίας». Το πολιτικό σύστημα μιας χώρας είναι ουσιαστικός παράγων για την εξασφάλιση της ευδαιμονίας των πολιτών. «ἡ ἐν δημοκρατίῃ πενίη τῆς παρὰ τοῖς δυνάστῃσι καλεομένης εὐδαιμονίης τοσοῦτόν ἐστι αἱρετωτέρη, ὁκόσον ἐλευθερίη δουλείης», όπως χαρακτηριστικά λέει ο Δημόκριτος, δηλαδή είναι προτιμότερο να ζει κανείς φτωχός σε μια δημοκρατία παρά να απολαμβάνει την ούτω λεγόμενη ευδαιμονία σε ένα τυραννικό πολίτευμα, αφού η διαφορά είναι όπως μεταξύ ελευθερίας και δουλείας.

Επομένως, για να επιτευχθεί στους πολίτες ενός κράτους το εὖ ζῆν όλων των πολιτών και όχι μόνο των ολίγων, θα πρέπει πρωτίστως το πολιτικό σύστημα να είναι άριστον, και για να είναι άριστον δεν μπορεί να επαφίεται στην τύχη, αλλά χρήζει επιστημονικής μελέτης και συγκεκριμένης επιλογής. Προϋπόθεση για να είναι ένα κράτος άριστον είναι οι πολίτες του να είναι σπουδαίοι, αξιόλογοι. («σπουδαία γε πόλις ἐστὶ τῶι τοὺς πολίτας τοὺς μετέχοντας τῆς πολιτείας εἶναι σπουδαίους» Αριστοτέλης).

Δυστυχώς, η πλειοψηφία των ανθρώπων, ιδιαίτερα στην εποχή μας, θεωρεί ότι η ευτυχία βρίσκεται στα εξωτερικά αγαθά, κυρίως στον πλούτο, που δίνει τη δυνατότητα των παντοειδών υλικών απολαύσεων, παραγνωρίζοντας την ψυχική καλλιέργεια και τις ηθικές αρχές και αξίες. 

Για να μεταχειριστούμε για άλλη μια φορά τα λόγια του Αριστοτέλη, «νομίζουσιν ἅνθρωποι τῆς εὐδαιμονίας αἴτια τὰ ἐκτὸς εἶναι τῶν ἀγαθῶν, ὥσπερ εἰ τοῦ κιθαρίζειν λαμπρὸν καὶ καλῶς αἰτιῶιντο τὴν λύραν μᾶλλον τῆς τέχνης», δηλαδή οι άνθρωποι θεωρούν ως αίτιο της ευτυχίας τα εξωτερικά αγαθά, όπως αν θεωρούσε κανείς αίτιο μιας εξαιρετικής μελωδίας την κιθάρα μάλλον και όχι την κιθαρωδική τέχνη.

Αυτή η νοοτροπία και αυτός ο τρόπος ζωής δημιουργεί στους ανθρώπους την  πρόσκαιρη εντύπωση της πλησμονής και της ικανοποίησης, ωστόσο  επαναλαμβανόμενη αφήνει την πικρή αίσθηση του κενού, του ανικανοποίητου και της στέρησης. 

Όπως σωστά είχε επισημάνει ο μεγάλος σοφός της αρχαιότητος Δημόκριτος, «όσοι από μικροί επιδιώκουν τις ηδονές και υπερβαίνουν το μέτρο στο φαγητό, το ποτό και τις σεξουαλικές σχέσεις, σε όλους αυτούς οι ηδονές είναι σύντομες και διαρκούν λίγο, όσο χρόνο δηλαδή τρώνε ή πίνουν, οι λύπες όμως πολλές. Αυτό οδηγεί στο να επιθυμεί κανείς πάντοτε τα ίδια και, όταν αποκτήσουν αυτά που επιθυμούν, η ηδονή γρήγορα εξαφανίζεται, και δεν υπάρχει τίποτε καλό σ’ αυτούς παρά μόνο μια σύντομη τέρψη, και πάλι έχουν ανάγκη από τα ίδια».

Γι’ αυτούς τους λόγους η πολιτική είναι η υψίστη τέχνη, αφού από αυτήν εξαρτάται όχι μόνο το ζῆν αλλά το εὖ ζῆν των πολιτών ενός κράτους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ασχολήθηκαν θεωρητικά με αυτήν οι μεγαλύτεροι σοφοί και φιλόσοφοι του αρχαίου ελληνικού κόσμου, όπως π.χ. ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Η σε βάθος μελέτη των συγγραμμάτων τους θα μπορούσε να προσφέρει πολλές χρήσιμες για τη σημερινή κοινωνία μας ιδέες και πρότυπα, για να ξεπεραστεί η παντοειδής κρίση που μαστίζει για δεκαετίες τον σύγχρονο κόσμο και τη χώρα μας.

Θα πρέπει να εμπεδωθεί στους πολίτες η συνείδηση ότι «οι υποχρεώσεις προς το κράτος είναι το πιο σημαντικό από όλα τα υπόλοιπα, πώς δηλαδή θα διοικηθεί σωστά, χωρίς να είναι φιλόνικοι αντίθετα με το δίκαιο και χωρίς να ενεργούν αντίθετα με το συμφέρον του συνόλου, όταν είναι ισχυροί, γιατί ένα κράτος που διοικείται σωστά είναι το μεγαλύτερο στήριγμα, και σ’ αυτό περιέχονται όλα, και όταν αυτό είναι υγιές, όλα είναι υγιή, και όταν αυτό καταστρέφεται, όλα καταστρέφονται» (Δημόκριτος).

Θα πρέπει, επίσης, όπως τονίζει ο Δημόκριτος σε ένα άλλο απόσπασμα από το απωλεσθέν έργο του, να διαμορφωθεί ο χαρακτήρας των πολιτών με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι ενάρετοι, χρησιμποποιώντς ως μέσο τη νουθεσία και την πειθώ και όχι τον καταναγκασμό του νόμου. Επειδή είναι φυσικό και αναμεμενόμενο ότι αυτός που εμποδίζεται να διαπράξει μια αδικία από τον νόμο, θα προσπαθήσει να την διαπράξει κρυφά, ενώ αυτός ο οποίος έχει διαπαιδαγωγηθεί όπως πρέπει με την πειθώ δεν είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι θα διαπράξει μια αδικία είτε κρυφά είτε φανερά. Αυτός που από σύνεση και γνώση ενεργεί σωστά (ὀθροπραγεῖ) είναι συγχρόνως γενναίος και ειλικρινής.

 Με μια κοινή και ειλικρινή προσπάθεια όλων, αρχόντων και αρχομένων, είναι δυνατόν να επιτευχθεί ο προαναφερόμενος στόχος, ώστε να μπορούμε και εμείς να επαναλάβουμε με υπερηφάνεια την Περίκλεια φράση «Χρώμεθα γὰρ πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ τοὺς τῶν πέλας νόμους, παράδειγμα δὲ μᾶλλον αὐτοὶ ὄντες τισὶν ἤ μιμούμενοι ἑτέρους», δηλ. έχουμε ένα πολίτευμα που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τους νόμους των άλλων, και εμείς είμαστε μάλλον παράδειγμα σε μερικούς αντί να μιμούμαστε τους άλλους».

Λαμβάνοντας υπόψιν, ωστόσο, την μέχρι τώρα ιστορική πορεία των κομμάτων που κυβέρνησαν αυτόν τον τόπο τις τελευταίες δεκαετίες, μάλλον ουτοπικό φαντάζει το ενδεχόμενο μιας τέτοιας ριζικής και ουσιαστικής μεταρρύθμισης του πολιτικού συστήματος και των πολιτικών ηθών.

Κάθε νουνεχής πολίτης αυτού του τόπου διερωτάται, ως πότε θα διαρκέσει το θλιβερό φαινόμενο οι πλείστοι των πολιτικών ανδρών να είναι, κατά τον Δημόκριτο, «κίβδηλοι καὶ ἀγαθοφανέες οἱ λόγῳ μὲν ἅπαντα,  ἔργῳ δὲ οὐδὲν ἔρδοντες» (κίβδηλοι και αγαθοφανείς που με τα λόγια υπόσχονται τα πάντα, ενώ στην πράξη τίποτα  δεν κάνουν);